Gülenisten infiltreerden in politie en justitie. Ze schiepen een maffiastaat binnen de staat. De zuivering die nu plaatsvindt, was daarom hard nodig, schrijft politicoloog Ahmet Erdogan.
De mislukte coup in Turkije onderscheidt zich van de eerdere coups in veel opzichten. Om te beginnen door zijn gewelddadigheid: er vielen 237 doden en 2191 gewonden. Voor het eerst zijn het parlementsgebouw (met parlementariërs erin) en diverse strategische instellingen gebombardeerd. Ook op burgers is gericht geschoten. De coupplegers voerden een gerichte, militaire operatie uit om onder andere de Turkse president te pakken.
Maffiastaat binnen de staat
Hoe kon zoiets gebeuren? Als je (zoals de gülenbeweging) het politie- en justitieapparaat controleert door een goed georganiseerd netwerk (met een specifieke missie) dan kun je alles doen wat je wilt: illegaal afluisteren, filmen, huiszoeking, chanteren, bewijs fabriceren, veroordelen, gevangen zetten Dat is op grote schaal gebeurd om iedereen uit de weg te ruimen. Dit was geen staat, maar een maffiastaat binnen de staat.
Kritiek op Gülen was strafbaar?
Sommigen trokken ‘vroegtijdig’ aan de bel. Bijvoorbeeld Hanefi Avcı , een gerespecteerde politiecommissaris. Hij is conservatief, verdedigde het bestaansrecht van de gülenisten tegen de vorige militaire interventie en stuurde zijn kinderen naar gülenscholen. Hij merkte op een zeker moment dat de gülenisten werden geactiveerd en tegen de formele regels en hiërarchie in autonoom handelden binnen het politieapparaat. Als professional vond hij dit onacceptabel. Hij kon de regering-Erdogan niet zover krijgen om er iets aan te doen. Hij schreef een boek waarin hij het functioneren van de Turkse overheid en de gülenbeweging kritisch besprak. Dat werd een bestseller in Turkije. Kort daarna belandde hij in de gevangenis wegens het lidmaatschap van een onbekende (!) terroristische organisatie. Een ander voorbeeld is de militaire aanklager Ahmet Zeki Üçok, die een netwerk van gülenisten in het leger in kaart bracht. Ook hij belandde achter tralies.
Takiye
Hoe kon de gülenbeweging (het Turkse Opus Dei) zo diep infiltreren in het staatsapparaat? De sleutelwoorden zijn takiye, het beleid van Gülen en de regerende AK-partij. Takiye betekent ‘dubbele identiteit’: vanbinnen zijn gülenisten streng religieus, maar naar buiten toe is alles geoorloofd wat nodig is om hun doel te bereiken. Het beleid van Gülen (‘het 40-jarige project’) was om slimme kinderen in de periferie op te nemen in de gemeenschap, ze op te leiden en ze te helpen een goede positie binnen de bureaucratie te veroveren. Dit proces is versneld door infiltratie in de instellingen die de verplichte centrale tentamens organiseren voor studenten en ambtenaren. Door de vragen en antwoorden door te spelen, konden gülenisten massaal slagen voor tentamens. Zolang gülenisten belangrijke posities binnen een organisatie innamen, jaagden ze anderen op diverse manieren weg.
Eerste coup
De coup was niet de eerste poging van Gülen om de macht in Turkije te grijpen. Eerst probeerde hij de AK-partij van binnenuit te veroveren, door de kandidatenlijst voor de parlementsverkiezingen (2011) te domineren. Dit mislukte. Daarna poogde hij Erdogan uit te schakelen door juridische processen betreffende corruptieschandalen, uitgevoerd door gülenisten binnen politie en justitie (2014). Ook dit mislukte. Erdogan nam tegenmaatregelen, de positie van Gülen binnen politie en justitie raakte verzwakt. Recentelijk werd een wet aangenomen om justitie te zuiveren van gülenisten. Bij de jaarlijkse militaire raad (gepland eind augustus, door de coup vervroegd) zouden zij massaal gezuiverd worden van het leger. Wellicht was het voor Gülen ‘nu of nooit’.
Gulen vormt groter gevaar voor democratie
De gülenbeweging wordt gezien als een existentiële dreiging voor het functioneren van de overheid. Daarom is er consensus over het zuiveren van de staat van gülenisten. Tegelijkertijd maakt de oppositie zich terecht zorgen over een zorgvuldige uitvoering en over het gevaar dat Erdogan de situatie zou kunnen gebruiken om zijn positie te versterken. Dat Erdogan een autoritair leider is, mag niemand belemmeren te zien dat de gülenbeweging met haar verschillende taken en gezichten een nog groter gevaar vormt voor de beperkte democratie en rechtstaat in Turkije. De zuivering biedt geen garantie voor een democratische rechtstaat, maar creëert er bepaalde noodzakelijke condities voor.
Voor het volledige artikel: https://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/09/gulen-is-een-groter-gevaar-dan-erdogan-3596525-a1515299
