Turkije islamiseert? “Nee hoor, religie speelt juist een steeds kleinere rol in het dagelijks leven. Alleen heeft in het buitenland nog bijna niemand die evolutie opgemerkt,” dat stelt Nederlandse journalist Vreeken.
De Turkse maatschappij islamiseert niet, zoals de AKP graag zouden zien, maar seculariseert. Modernisering gaat gepaard met een afbrokkeling van de invloed van de godsdienst op het dagelijks leven.
Tal van onderzoeken concluderen dat de godsdienst in het leven van de Turkse burgers een steeds minder bepalende rol speelt.
Volgens onderzoek van bureau Konda in 2018 was het aantal atheïsten en andere ongelovigen in tien jaar gestegen van 2 naar 5 procent van de bevolking. Het aantal vrome moslims daalde van 13 naar 10 procent. Vasten tijdens de ramadan? Van 77 naar 65 procent.
Bovendien wordt ook de kleding van jonge, gesluierde vrouwen steeds minder islamitisch. Hoofddoeken worden modieuzer, met eronder vaak een spijkerbroek of ander strak tenue.
Foto: Turkse gesluierde vrouwen in het straatbeeld
Imam gereduceerd
Voorheen, toen de meeste Turken op het platteland woonden, werd de imam voor alles geraadpleegd: huwelijk, gezondheid, familieproblemen, opvoeding, beroepskeuze.
Tegenwoordig, nu veruit de meeste mensen in de stad wonen, wenden zij zich tot professionals. De imam is gereduceerd tot een functionaris die vrijdags een – door de overheidsdienst Diyanet geschreven – preek voorleest.
Ook tekenend: steeds minder baby’s krijgen een islamitische voornaam. Bestond de top vijf voor meisjes in de vorige eeuw nog uit namen van vrouwelijke familieleden van de profeet, tegenwoordig staan die niet eens meer in de top tien.
Steun LHBT
Vanuit de Turkse maatschappij groeit echter de steun voor lhbti’ers. Turkse bekendheden spreken zich uit op sociale media en peilingen tonen dat de tolerantie toeneemt.
De LHBTI-gemeenschap won aan kracht, wat een impuls kreeg met de Gezi-protesten van 2013, toen zelfs voetbalfans zich solidair verklaarden met homo’s en lesbiennes.
De Istanbul Pride van 2014 was een feestelijke stoet van tienduizenden door Istiklal, de drukste winkelstraat van Turkije. Agenten keken welwillend toe. Nog weken later hingen de regenboogvlaggen boven de straat. Bovendien: de Prides werden sinds 2015 verboden met een beroep op de openbare orde.
Foto: Dragshowavond in een nachtclub in Istanbul
Deze kwestie maakt goed het onderscheid duidelijk tussen staat en samenleving. De AKP kan wel van alles willen, maar dat betekent niet dat de Turkse bevolking zich willoos laat boetseren naar het conservatieve model dat de regerende partij heeft bedacht.
Wat er met Turkije gebeurt, wordt niet in de eerste plaats bepaald door wat er in Ankara wordt beslist, maar door diepgaande processen van modernisering: economische groei, kapitalisme, enorme toename van het onderwijs, kleinere gezinnen, internet en verstedelijking. Geen land is zo snel zo sterk verstedelijkt als Turkije.
Seks voor huwelijk
Steeds meer jongeren hebben seks voor het huwelijk. De huwelijksleeftijd is gestegen. Toen de Turkse president pleitte voor gescheiden studentenhuizen voor jongens en meisjes, was de reactie in en buiten Turkije: zie je wel, het gaat de verkeerde kant op! De maatschappelijke werkelijkheid: jongeren wonen steeds vaker ongehuwd samen.
Ondanks de politieke islam is de positie van de vrouw in veel moslimlanden verbeterd. Dat komt door maatschappelijke processen als urbanisatie, geboortebeperking en toegang tot onderwijs en arbeidsmarkt.
Ook in Turkije is dit gebeurd, zelfs in sterkere mate. Het kindertal is gedaald naar West-Europees niveau. De vrouwenbeweging is krachtig. De wetgeving rondom vrouwenrechten is op orde, nota bene mede dankzij de AKP.
Imam Hatip-scholen
Foto: Turkse Imam-hatip leerlingen
Ankara stak veel geld in de Imam Hatip-scholen, waar leerlingen les krijgen over de Koran en het leven van de profeet. Het project is echter mislukt. Ouders sturen hun kind het liefst naar de beste school, niet naar de vroomste. De islamitische scholen zijn het zorgenkindje van het Turkse onderwijs geworden.
Bovendien schiet het met het kweken van een ‘vrome generatie’ ook op de Imam Hatip niet bepaald op. Het ministerie van Onderwijs deed in 2018 onderzoek op de islamitische scholen in de conservatieve stad Konya.
Wat bleek? Het ‘deïsme’ heeft een hoge vlucht genomen op de Imam Hatip. Veel scholieren geloven nog wel in God, maar laten zich verder niet meer door de religie voorschrijven hoe te leven.
Tweehonderd jaar lang dachten elites in Turkije het land naar hun ideaalbeeld te kunnen modelleren, zegt Soner Cagaptay, hoofd Turkije van The Washington Institute for Near East Policy.
Erdogans poging een vrome generatie te kweken, zegt Cagaptay, heeft geresulteerd in het tegendeel: hoe meer je het de mensen door de strot duwt, hoe harder ze het afwijzen. ‘Dat is de grote ironie. Misschien laat hij Turkije wel seculierder achter dan waarvan Atatürk ooit heeft gedroomd.’
Generatie Z
De laatste tijd wordt in Turkije veel gesproken over generatie Z, het na 1995 geboren cohort dat 12 procent van het electoraat zal vormen als in 2023 een president en een parlement worden gekozen. Een cruciaal moment voor Turkije?
In 2018 raakte Turkije in een recessie, gevolgd door de coronacrisis. Erdogan beseft daarom hoe belangrijk generatie Z in 2023 zal zijn.
Eind juni, op de dag voor de eindexamens, organiseerde hij een #OntmoetDeJeugd-bijeenkomst op sociale media. Het werd een ramp. De president kreeg een lawine van negatieve reacties over zich heen en al spoedig ging de hashtag #NietMijnStem viraal.
