“Overwinning CHP symbolisch, bestuur voorlopig stevig in handen AKP”

De onrust omtrent de Turkse lokale verkiezingen van 2019 komt langzaamaan tot een eind. Ook bij de hertelling blijkt de oppositiepartij CHP te hebben gewonnen in de hoofdstad. De protesten van Erdoğan bloeden hiermee dood.

De eerste conclusies stelden dat CHP vooral in de kuststreken had gewonnen van AKP, maar dit lijkt mij een misconceptie. CHP heeft bij deze verkiezingen in 2019 exact zestien kuststreken gewonnen, de vorige keer veertien. Ik zie geen grote winst hier. Wel zien we dat CHP in het binnenland de vorige keer één provincie (in de vorm van Eskişehir) en nu vijf heeft gewonnen. Daarnaast pakte CHP de winst in Ankara, İstanbul, en İzmir; de drie grootste steden van Turkije.

Dan lijkt me zo klaar als een klontje waar de winst ligt: AKP verloor weliswaar strategische provincies, maar deed dit niet overtuigend. Het aantal mensen dat op AKP heeft gestemd in 2019 is zelfs gestegen in vergelijking met de vorige verkiezing in 2014. Zo hebben in İstanbul precies 4.147.486 stemgerechtigden op AKP gestemd, oftewel 48,53%, terwijl AKP in 2014 met 47,9% exact 4.100.191 stemmen had vergaard. Het aantal stemmen steeg dus voor zowel AKP als CHP maar die van laatstgenoemde steeg exponentieel groter doordat andere oppositiepartijen (bewust of onbewust) het lieten afweten.

Juist door de steun van kleinere partijen voor CHP, won laatstgenoemde veel swingerstates zoals Antalya en İstanbul. Vooral Antalya blijkt elk jaar spannend met winst in 2004 voor AKP, winst in 2009 voor CHP, winst in 2014 voor AKP en thans weer winst voor CHP. Ook overigens in İstanbul waar AKP en CHP traditioneel gezien vrijwel altijd een nek-aan-nekrace hebben.

Geen grote overwinning

Juist door die swing-status in Antalya en İstanbul, is de CHP-winst daar geen “grote overwinning” te noemen. Ook in voorgaande verkiezingen behaalde CHP daar altijd tegen de 50% van de stemmen maar altijd net iets minder dan AKP. Het is zeker niet zo dat er toen een groot gat was in AKP’s voordeel, en nu juist in CHP’s voordeel; in beide gevallen gaat het om een nipte zege.

Dit succes van CHP (winst in 263 gemeenten) staat toch in de schaduw van de uitslag voor AKP (777 gemeenten) en de afgelopen 17 jaar past het in de tendens van een stijgende lijn voor AKP (zie grafiek hierover). Het benoemen van de verkiezingsuitslag van 2019 als een “nederlaag” voor AKP, doet het geen recht. De uitslag is een beter resultaat voor AKP dan de zes verkiezingen in 2002, 2004, 2009, maart 2014, juni 2015, en zelfs maart 2018.

Ook nieuwkomer İYİ Parti is meteen bij zijn debuut, qua aantal stemmen, de derde grootste partij van Turkije geworden terwijl MHP meer gemeenteraden heeft gewonnen dan in 2014.

Vooral de kleinere partijen, zoals Saadet en Demokrat Parti, zijn achteruit gegaan met de Koerdische HDP als veruit de grootste verliezer. Die partij is van 97 gemeenteraden in 2014 naar 70 in 2019 gegaan en heeft thans slechts 4,22% van de stemmen. Waar CHP en İYİ enerzijds, en AKP en MHP anderzijds samen optrokken, nam HDP deel aan de ‘Koerdistan-alliantie’ wat verkeerd viel bij het overgrote deel van het electoraat omdat ook terreurgroep PKK erin deelnam alsmede veel Koerdische partijen uit Irak en Syrië die eigenlijk niks te maken hebben met de lokale verkiezingen in Turkije.

HDP leek zijn hand te hebben overspeeld met de omarming van zijn Koerdisch erfgoed; veel linkse Turkse sympathisanten kozen toch weer voor CHP en dit heeft HDP gemerkt bij het eindresultaat. Vooral CHP heeft geprofiteerd van deze misstap van HDP en daarmee voor het eerst in 25 jaar weer de winst in de drie grootste steden van Turkije, tezamen goed voor bijna 27 miljoen van de 80 miljoen inwoners van Turkije: İstanbul (16 miljoen inwoners), Ankara (6,5 miljoen inwoners), en İzmir (4,5 miljoen inwoners) met respectievelijk 48,79% tegen 48,51%; 50,91% tegen 47,1%; en 58,08% versus 38,66% gewonnen naar nu blijkt. Maar toch is de overwinning vooral symbolisch en krikt het alleen het moraal omhoog, omdat politiek gezien het landsbestuur stevig in handen van AKP blijft.

“Begin van het eind voor AKP”

De voornaamste conclusie van de verkiezingen is dan niet zo zeer dat AKP heeft verloren, maar dat CHP gewonnen heeft. Voor AKP zijn de laatste twee verkiezingsuitslagen van juni 2018 en maart 2019 met respectievelijk ruim 52% en net onder de 45% zelfs de beste uitslagen ooit. Het “begin van het eind voor AKP”, zoals sommige analisten beweren, lijkt dan ook zeer voorbarig te zijn. Ook het resultaat voor AKP-coalitiepartner MHP is op het eerste oog positief, maar heeft veel haken en ogen omdat İYİ is ontstaan door een afscheiding van MHP onder leiding van ‘IJzeren Dame’ Meral Akşener.

Veel doorgewinterde politici en ontevreden kiezers van de nationalistische MHP hebben dan ook, uit onvrede over de AKP-MHP-alliantie, gekozen voor İYİ. CHP heeft met winst in 7 van de 12 grootste steden, een groter succes behaald dan vijf jaar geleden. Van de 30 grootste steden heeft CHP er thans 11 tegenover 15 van AKP. De reorganisatie binnen AKP, waarbij veel oudere c.q. machtige AKP-politici aan de kant werden gezet door Erdoğan en vervangen door onbekendere namen, blijkt vooral in de swingerstates en grote steden geen goede zet te zijn geweest.

Andere verrassende resultaten waren de keuze voor vier vrouwen als burgemeester, waarvan één namens de regerende AKP, één namens de republikeinse CHP, en twee namens de Koerdische HDP in respectievelijk Gaziantep, Aydın, Van, en Siirt. Maar ook de winst van de Communistische Partij van Turkije (TKP) in Tunceli is een grote verrassing geworden. De vorige verkiezingen waren nog gewonnen door de centrumlinkse CHP met een kleine deelgemeente die in handen van TKP was gekomen. Van daaruit lijkt TKP nu de gemeenteraad in de hele provincie te hebben overgenomen. De derde constatering is toch wel dat Turkije zijn historisch-lange traditie van eerlijke verkiezingen heeft kunnen handhaven met een degelijke kiesraad die gewoon zijn werk doet en een oppositie die feestviert. “Maandag zagen ook de Turken die zich al jaren verloren voelen dat de Turkse democratie nog altijd kan leveren. Die gewaarwording, hoe voorbarig ook, is het ­belangrijkste resultaat van deze verkiezingen”, aldus Trouw-redacteur Melvyn Ingleby.[1]

[1] https://www.trouw.nl/democratie/ongekende-klap-voor-akp-doet-erdogan-allesbehalve-glimlachen~ad605942/