Wat is er mis met de Vrede van Lausanne?

Nog steeds zweren scholieren in Turkije elke morgen trouw aan ‘de grote Atatürk’. Met het uitroepen van de Turkse Republiek op 29 oktober 1923 gaf Mustafa Kemal de Turken hun eigenwaarde terug. Geen enkel persoon heeft dan ook zijn stempel zo hard op het moderne Turkije gedrukt als Atatürk.

De onafhankelijkheidsoorlog en de modernisering van het land na de Eerste Wereldoorlog is bij de meeste westerlingen ook gekend. Minder bekend is het vredesverdrag van Lausanne dat vandaag in het moderne Turkije nog altijd van groot symbolisch belang is.

De Vrede van Lausanne is een vredesverdrag uit 1923 waarmee de Grieks-Turkse Oorlog werd beëindigd. Hierbij werd de vrede bewerkstelligd tussen de bezettingsmachten (het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië, Griekenland en hun bondgenoten) en Turkije. Het verdrag betekende ook het einde van de zes eeuwen oude Ottomaanse dynastie en de geboorte van het moderne Turkije.

Enkele maanden later werd de Turkse republiek gesticht onder de leiding van de bevelhebber van het nationalistisch leger tijdens de onafhankelijkheidsoorlog, Mustafa Kemal (later bekend onder de naam Atatürk). Bij een nieuw land hoort ook een nieuwe hoofdstad en het centrum van de macht werd van Istanboel naar Ankara verplaatst.

Grenzen van Turkije

De Vrede van Lausanne legde zowel in het westen als in het zuidoosten de grenzen van Turkije vast. Gebieden die na het verdrag van Sèvres toegewezen waren aan Bulgarije en Griekenland werden terug aan Turkije geschonken. De grenzen met Irak zouden in een later verdrag in 1926 vastgelegd worden (dit is trouwens één van de redenen voor het hedendaags Koerdische probleem).

De grenzen met Syrië namen hun huidige vorm aan na de aansluiting van Hatay ten gevolge van een referendum. De grenzen met het huidige Georgië, Armenië en Azerbeidjan  werden al eerder in het jaar 1921 vastgelegd in een niet-aanvalsverdrag tussen Turkije en de Sovjet-Unie.

De grenzen met Iran zijn sinds de Safawidisch-Ottomaanse oorlog in 1639 ongewijzigd gebleven. In zekere zin was de vrede van Lausanne, waarbij de grenzen van Turkije hun huidige vorm aannamen, de eerste indicatie van het moderne Turkije.

Onderhandelingen

Turkije werd tijdens de onderhandelingen vertegenwoordigd door Ismet Inönü. Ismet was de laatste staatssecretaris van oorlog van het Ottomaanse rijk, later zou hij zich aansluiten  bij het nationalistisch leger van Atatürk. Hij zou nadien bekend worden als één van de bevelhebbers die het tegenoffensief tegen de Griekse invasie organiseerde.

Inönü was na Atatürk de tweede president van Turkije. Ondanks het feit dat hij een moslim was, was hij vooral bekend als een seculier persoon en een voorstander van een scheiding tussen religie en staat. Dit heeft ervoor gezorgd dat hij nooit populair was in conservatieve en islamitische kringen in Turkije.

De mislukking van Lausanne

De huidige president van Turkije, Tayyip Erdoğan, heeft altijd al kritiek gehad op het verdrag. Volgens hem zou het verdrag tekort komen aan de huidige noden van Turkije. Tijdens een toespraak op 29 september maakte de president zelf een analogie met de mislukte staatsgreep, het uiteenvallen van het Turkse rijk en het verdrag van Sèvres.

Erdogan zei dat “jarenlang hebben ze” – hiermee worden de stichters van het moderne Turkije en de latere staatsideologie bedoeld – “getracht om ons aan te tonen dat de vrede van Laussane een overwinning was in vergelijking met het verdrag van Sèvres”.

De president vervolledigde zijn toespraak door te zeggen dat de Egeïsche eilanden, die op gehoorafstand liggen van het Turkse vasteland, aan de bezetters werden geschonken. (Noot van de redactie: de Dodekanesos werden  aan de Italianen toegewezen, na de Tweede Wereldoorlog kwamen de eilanden in Griekse handen).

Een compromis tussen beide partijen

Volgens Baskin Oran, een politiek wetenschapper, werden deze eilanden in 1913 door de Ottomaanse sultan  weggegeven  en dus niet door het nieuwe regime. Volgens Ilber Ortayli, een internationaal geroemd historicus,kan men hier niet spreken over een nederlaag of overwinning van één van de partijen maar -zoals wel vaker het geval is in vredesverdragen- moet men deze beslissing eerder definiëren als een compromis tussen beide partijen.

De historische feiten blijven van onderschikt belang als men het over het verdrag heeft in Turkije. De vrede van Lausanne is altijd gezien geweest als een symbool dat de Turkse onafhankelijkheid waarborgt; dit door zowel secularisten, nationalisten en republikeinen.

Tegenstrijdige verklaringen

Ter gelegenheid van de 93ste verjaardag van het verdrag werd deze door Erdogan  beschreven als een “overwinning”. De president voegde eraan toe dat het verdrag “de fundering was van het moderne Turkije”. Hierna maakte hij een vergelijking met de zeitgeist van samenhorigheid tijdens de Turkse onafhankelijkheidsoorlog en de tijdsgeest na de mislukte staatsgreep.

Deze boodschap werd positief onthaald door alle partijen in de regering. Zowel de regerende partij (AKP), de republikeinse volkspartij (CHP) en de nationalistische beweging (MHP) vonden deze samenhorigheid onder burgers en de verschillende politieke partijen terug in het publiek verzet tegen de staatsgreep.

Binnen deze context valt het moeilijk te begrijpen wat de betekenis is achter Erdogans opmerking over het vredesverdrag, meer precies wat er nu ineens mis zou zijn met het verdrag van Lausanne?

Hurriyet en De Jonge Turken.